KUYUMCULUKTA KULLANILAN EL ALETLERİ

I. BÖLÜM

EL ALETLERİ VE TARİHÇESİ

1.1 EL ALETİ VE KUYUMCULUKTA KULLANILAN EL ALETLERİNİN TARİHÇESİ

El aleti; çeşitli ihtiyaçları karşılamak üzere yapılan ve insan gücüyle çalışan araçlardır.

Ne insan olmadan araç olabilir, nede araç olmadan insan ikisi de aynı zamanda ortaya çıkmıştır. Oldukça gelişmiş bir varlık olan insan doğal nesnelerle çalışarak insan olmuş nesneler de bu yolla kullanılarak araçlaşmışlardır. Sonradan gelişip insan olan, insan öncesi varlık nesneleri tutup kavrayabileceği özel bir organı yani eli olduğu için böyle bir gelişme gösterebilmiştir. ‘El’ kültürün başlıca organı, insanlaşmanın başlatıcısıdır.

İnsanın birtakım araçların öbürlerinden daha yararlı olduğunu, bir aracın yerine bir başkasının kullanılabileceğini bulması, giderek eldeki yetersiz aracın daha etkili bir biçime sokulabileceğini, yani bir aracın doğadan olduğu gibi alınması gerekmeyip ona bir biçim verilebileceğini ortaya çıkardı. 

İnsan başlangıçta toplarken, keskin uçlu bir taşın yakalanan avı kesmek, parçalamak, ezmek için, kendi dişlerinin ve tırnaklarının işlevini üstlendiğini görmüştü. Taşlar her amaç için nerede kullanılabilecekleri, deneylerle anlaşılabilecek aletlerdir. Ellerle yapılan bu düşünme biçiminin sonunda iki şey ortaya çıkıyor. Birincisi belli biçimdeki taşların öbürlerinden daha yararlı olduğu ve doğanın insana sunduğu şeyler arasında seçme yapılabileceği, bu yüzden zamanla amaca göre taş aramanın ağır basmasıdır. Bir diğeri de; bunu doğadan beklemek gerekmediği, çünkü doğanın düzeltilebileceğidir. 

İlk çağdan yeni taş çağına kadar insan ihtiyaçlarını karşılamak için aletler üretti. Yeni taş ve bronz çağı ile birlikte yerleşik hayata geçmiş olan insan temel ihtiyaçlarını tamamladığı için süslenmeye önem vermeye başlamıştır. Önce doğadan bulduklarını değiştirmeden kullanarak süslenen insan sonraları doğadan aldıklarını daha da güzelleştirebileceğini fark etti ve bunları yapmak için yeni el aletleri üretti. 

Bronz çağında doğadan aldığı nesneleri delerek, döverek şekillerini değiştirdi, cilalayarak daha göz alıcı hale getirdi. Bunları geliştirerek daha güzel ürünler elde etmeye başladılar. Güzeli aramasıyla daha farklı yöntemler geliştirmişlerdir. Bu yöntemlerden biri ateşin yardımı ile iki parçayı birbirine tutturmaktır.

İnsanlar metalleri birbirlerine tutturmak için doğadan buldukları maddeleri karıştırarak metalin üzerine sürerlerdi. Sonra bu metalleri ateş üzerinde tutup birleşmesini sağlarlardı. Böylelikle ilk kaynak bulunmuş oldu. Petrolün bulunmasıyla alevi püskürtecek yeni aletler bugünkü deyimiyle şalomalar ürettiler. (Vitiello, s.184, 1995)

Gelişen teknolojiyle birlikte, üretilen el aletleri, her ne kadar biçimsel olarak değişse de, ana maddeleri hep aynı kalmıştır. Nitekim eskiden zımparalama işlemi taşların doğada bulunduğu haliyle yapılırken, günümüzde taşlar biçimsel değişikliğe uğratılarak kullanılmaktadır.   

 

Çizim: 1   Küreli Matkap   

 

 

 

II. BÖLÜM

KUYUMCULUKTA KULLANILAN EL ALETLERİ

2.1 TEZGÂHTA KULLANILAN EL ALETLERİ

Kuyumcu tezgâhı, bir ya da daha fazla kişinin çalışabileceği şekilde ahşaptan yapılır. Tezgâhın yerden yüksekliği genellikle 80 cm olup, çalışılacak hizada yarım ay şeklinde bir girinti bulunur. Bu girintinin orta kısmında ‘dil’ olarak tabir edilen tahta takoz bulunur. Metal tozlarının yere dökülmesini engellemek için, yarım ay şeklindeki girintinin alt kısmında çekmece ya da o girintiye tutturulmuş bir deri parçası bulunur. (Vitiello, s. 2, 1995)

 

Resim:1   Kuyumcu Tezgahı

2.1.1 Şaloma

Metali tavlama ve kaynak yapma gibi ısıl işlemlerde kullanılan, gaz ile çalışan bir alettir. Uygulanacak ısıl işleme göre değiştirilebilen farklı başlıkları vardır. Şalomanın bünyesinde bulunan gaz ayar dedantörü, şaloma ağzından çıkan gaz ayarının yapılmasını sağlar. Bu sayede alevin büyüklük ve sertlik derecesi ayarlanabilmektedir.

Çift girişli şalomalarda gaz girişinin yanı sıra birde hava girişi bulunmaktadır. Gaz alevin oluşmasını sağlarken havada alevin sertlik derecesini ayarlamakta yardımcı olur.

                                       

Resim:2  Şaloma Kolu

            

Resim:3   Şaloma Başlıkları

 

Resim:4  Çift Girişli Şaloma

Günümüzde tabanca şeklinde, gazı deposunda barındıran, bu sayede herhangi bir hortumla bağlantısı olmayan şalomalar da mevcuttur. 

 

Resim:5   Tabanca Şaloma

2.1.2 Amyant 

Isı yalıtımına sahip, üzerinde ısıl işlemler yapmaya yarayan maddedir. Amyantın ısı yalıtımı özelliği tezgahı sıcaklıktan korurken, ısıl işleme tabi tutulan metalin de sıcaklığının korunmasını sağlar. Kağıt ve taş amyant olmak üzere iki çeşidi bulunur. Genellikle ebadı 15x25 cm.dir.

Günümüzde amyantın yanı sıra ateş tuğlası veya seramik kaynak standları kullanılmaktadır.

               

Resim:6  Taş Amyant                                      Resim:7   Seramik Kaynak Standı

 

2.1.3 Boraks Fırçası

Boraks, ısıl işlem sırasında metalin hava ile temasını kesip oksitlenmesini önleyen ve kaynağın kolay dağılmasını sağlayan asit borik tuzudur. Diğer bir adı da tenekerdir.

Boraks kâsesi, içinde boraksın su ile eritildiği, seramikten yapılmış bir kaptır. Kasenin içinde eritilen boraks, boraks fırçası kullanılarak metal üzerinde istenilen yere sürülür.

 

Resim:8   Boraks Fırçaları

2.1.4 Çiftler

Küçük metal parçalarını, değerli taşları ve benzeri nesneleri tutmaya yarayan cımbıza benzer bir alettir. Farklı amaçlar için değişik biçimlerde yapılmıştır.

Kaynak çifti, normal bir şekilde sivridir ve küçük çalışma parçalarının, özelliklede kaynak işlemi sırasında parçaların tutulmasına yaramaktadır. 

Yaylı çift kendinden klemenslidir, yuvarlatılmış uçları ve fiberden oluşmakta olan bir ısı yalıtımlı el koruyucusu vardır. Yaylı çift ile ateşin içine sokulması gereken çalışma parçaları tutturulabilmektedir.

 Taş çiftinin uçları daha geniş ve yuvarlaktır, içi kotlelidir ve mücevherlerin tutulmasına yaramaktadır. 

Yüzük çiftinin uçları yüzüğün içinden geçen kancalar şeklinde olabileceği gibi yüzüğün dış çevresini saracak dairesel formda da olabilir. Kaynak sırasında yüzüğün sabit tutulmasını sağlar.

 

Resim:9   Kaynak Çiftleri   

     

Resim:10   Yüzük Çiftleri

 

     

Resim:11   Yaylı Çift                                  Resim:12   Taş Çifti

2.1.5 Testere Kolu ve Kılları

Testere kolu; Testere kılı takılmak üzere U şeklinde bir gövde ve tahta saptan oluşur. Ayarlanabilir testere kolunda, U şeklindeki kısım daraltılarak kırılan kıllar tekrar kullanılabilir. Metal üzerine çizilen şeklin kesilerek boşaltılmasını sağlar.

Testere kılı özel sertleştirilmiş çeliklerden üretilir. Çok sert olursa çabuk kırılır. Yumuşak olursa körelir. Kesim sırasında çapaklar dişlerin arasına girer, kesimi zorlaştırır bu yüzden kayganlık sağlayan balmumu kullanılır. Testere kılı metal kalınlığına ve istenen hassasiyete göre seçilir. Aşağıda testere kılının numaraları ve mm cinsinden kalınlıkları verilmiştir. (Vitiello, s. 110, 1995)

    No          mm             kalınlık                

   10/0              0,13                 Çok ince

    9/0               0,14                 Çok ince

    8/0               0,15                 Çok ince 

    7/0               0,16                  İnce

    6/0               0,18                  İnce

    5/0               0,20                  İnce

    4/0               0,22                  İnce

   3/0                0,24                  İnce

   2/0                0,26                  İnce

     0                 0,28                  Kalın-kaba

     1                 0,30                  Kalın-kaba

     2                 0,32                  Kalın-kaba

     3                 0,34                 Çok kalın-kaba

     4                 0,37                 Çok kalın-kaba

     5                 0,40                 Çok kalın-kaba    

                                                                  

     

Resim:13   Testere Kolları  

 

Resim:14   Testere Kılları

2.1.6 Makaslar

Makaslar metali kesmek için kullanılan aletlerdir. Kesilecek metalin kalınlığına göre makas çeşitleri mevcuttur.

Sac Makası; Kalınlığı 1mm’e kadar olan metal parçaların kesilmesinde kullanılır. Metal üzerindeki düz çizgili ya da hafif kavisli figürler sac makası ile kesilir. Ayrıca lehim kesimlerinde kullanılmaktadır.

Figür Makası; Yuvarlak figürlerin kesilmesinde kullanılmaktadır ki bu arada çapın büyüklüğü makasın büyüklüğüne ve malzeme kalınlığına bağlıdır.             

Yan Makas; Özellikle 3 mm kalınlığındaki tellerin kesilmesinde kullanılmaktadır. Özel bir alaşımdan oluşmakta olan yan makas ile yaklaşık 11/2 mm kalınlığına kadar olan çelik tellerde kesilebilmektedir.

Kollu Saç Makası; Yaklaşık 3mm kalınlığındaki büyük parçaların düzgün bir çizgide kesilmesini sağlar.                   

              

                     

Resim:15   Makas Çeşitleri

 

Resim:16   Kollu Sac Makası

2.1.7 Keskiler

Kesme kapasitesi kesilebilen en kalın çaplı çelik tel ile belirlenen ve kesme işlemleri için kullanılan aletlerdir. 

Döküm Keskisi; Döküm parçaları döküm ağacından ayırmada kullanılırken, yan keski çeşitli tellerin kesilmesinde kullanılır. Keskilerin tutacağa göre ağız düzlemlerinin eğimi önemlidir.

                    

Resim:17   Döküm Keskisi                                                Resim:18   Yan Keski

 

Resim:19   Tepe Keski

2.1.8 Penseler

Bir teli veya levhayı tutmak, çekmek, bükmek ve eğmek için kullanılan aletlerdir. Su verilmiş çelikten imal edilir. Penselerin uçlarındaki formlar, kullanım alanlarına göre farklılık gösterir. Dişli ve dişsiz çeşitleri vardır. Düz pense, yarım yuvarlak pense, kargaburnu pense, silindir uçlu pense, paralel pense ve yüzük tutma pensesi kuyumculukta en sık kullanılan penselerdir.

                                         

   

Resim:20  Pense Çeşitleri

2.1.9 Eğeler

Metal üzerindeki pürüzleri ya da çizgili kısımları yok etmek için veya metali şekillendirmede kullanılan, yüksek değerli veya krom alaşımlı çelikten imal edilen, dişli aletlerdir. Eğeler diş açılmış eğe kısmı ve kuyruk kısmı olmak üzere iki bölümden oluşur. İsteğe bağlı olarak kuyruk kısmına sap takılabilmektedir.

Eğe tek sıra ve çift sıra dişli olabilir. Diş boyu bir inch’e veya bir cm uzunluğa düşen diş sayısıdır. Eğeler diş biçimlerine göre kalın, kaba, yarı kaba, ince ve çok ince şeklinde sınıflandırılır. 

El eğeleri; çok fazla işlenmesi gereken malzemeler ve büyük alanlar için kullanılmaktadır. Şekillendirme eğeleri; normal büyüklükte olan parçalarda, daha ziyade gümüş işçiliğinde kullanılmaktadır. İğne eğeler ise; küçük parçalar ve küçük yüzeyler için kullanılır. Eğelerin lama, balıksırtı, üçgen, yuvarlak, vb. çeşitleri mevcuttur. Eğelenecek yüzeye ve şekline göre en uygun eğe kullanılmalıdır. 

LAMA

BALIKSIRTI

ÜÇGEN

DÖRTGEN

YUVARLAK

BIÇAK

KUŞDİLİ

KILIÇ

BARET

KARTONPLAK

  

                                    

        Resim:21   Eğe Çeşitleri

2.1.10 Çekiç

Plakaları düzeltmede, metale şekil vermede, metal yüzeyinde farklı görünümler oluşturmada, pimleme gibi işlemlerde kullanılan, ahşap sap ve madeni başlıktan oluşan bir alettir. 

   

Resim:22   Çekiç Çeşitleri

2.1.11 Tahta Tokmak

Yüzük halkalarının malafa üzerinde oluşturulması ve düzeltilmesinde, metal plaka ve tellerin düzeltilmesinde kullanılır. Ahşap silindir ve ahşap saptan oluşmaktadır. Ahşap olmasının amacı; metale zarar vermeden, metal üzerine kuvvet uygulayabilmektir.

 

Resim:23   Tahta Tokmak

2.1.12 Fırçalar

Tezgâhta kullanılan fırça testere işlemi sonrasında ellerin, çalışma masasının ve derisinin (çekmecesinin) süpürülmesi için kullanılmaktadır. Şekli boya fırçasına benzer. Yabani tavşanayağı sık tüylü ve tüyleri dökülmediği için bu işlemde kullanılabiliyordu fakat günümüzde pek rastlanılmamaktadır. 

Tel fırça; metal üzerindeki yakılmış artığı temizlemede, metalin asit sonrası parlatılmasında, gümüş yaldız yapımında kullanılmaktadır.

Yıkama fırçası ciladan sonra cila pisliklerinin temizlenmesi için kullanılan ince kıllara sahip bir fırça türüdür.

 

Resim:24   Fırça Türleri

2.1.13 Tezgâh Küreği

Tezgâhın ve derinin üzerinden süpürülen metal tozlarını toplamaya yarar. Metal ya da plastik olabilir.

 

Resim:25   Çeşitli Boylarda Tezgah Küreği

2.1.14 Lup

Lup mücevherlerin ve çalışma parçalarının incelenmesi sırasında kırıklar, yırtıklar, çizikler ve yarıkların daha rahat görülmesini sağlar. On kat büyütebilme özelliğine sahiptir.

 

Resim:26 Lup

2.1.15 Gözlükler

Optivisor gözlük çalışma sırasında çalışılan parçanın optik bir şekilde büyütülmesine yaramaktadır. Özellikle gravür, delme, küçük parçaların tesviyesi ve lehim eklemelerinin kontrol edilmesi gibi işlemlerde kullanılır.

Koruyucu gözlük frezeleme, zımparalama ve eritme sırasında gözlerin korunması için kullanılır.

Kaynak gözlüğü ise oksijen kaynağı sırasında gözlerin zarar görmemesi için kullanılır.

              

Resim:27   Optivisor Gözlük                                        Resim:28   Koruyucu Gözlükler

2.1.16 El Mengenesi

El mengenesi testere işi, eğeleme ve eğme sırasında parmakların arasında tutulamayan küçük parçaların tutulmasında yardımcı olur. Takozlu ahşap mengene, kelebekli yüzük mengenesi, delikli mengene, bileklik mengenesi, paralel sabit mengene ve metal el mengenesi çeşitleri vardır.

    

Resim:29   Takozlu Ahşap Mengene                       Resim:30 Kelebekli Yüzük Mengenesi

                                           

Resim:31   Delikli Mengene                                      Resim:32  Metal El Mengenesi

                                             

Resim:33   Bileklik Mengenesi                                    Resim:34   Paralel Sabit Mengene

2.1.17 Çizgi Çizme Kalemi

Çelikten yapılmış olup ucu sivridir. Yapılacak desenin metal üzerine çizilmesinde kullanılmaktadır. Yanlış çizilen çizgiler parlatma çeliği ile giderilebilmektedir.

 

Resim:35   Çizgi Çizme Kalemi

2.1.18 Çelik Kalemler

Kalemkârlık bir dekorasyon oluşturmak için metal yüzeyinden parça kaldırma sanatıdır. Bu işlem çelik kalemler kullanılarak gerçekleştirilir. Sertleştirilmiş çelikten imal edilirler. Farklı şekil ve uzunluklarda bulunurlar. İşlem sırasında ele tam oturabilmesi için ahşap bir sap ile birleştirilirler. Uzunlukları kullanıcıya bağlı olarak kırılarak kısaltılabilir. 

Çelik kalemler 45 derecelik açı ile açılırlar. Eğer açısı 45 dereceden az olursa, uç uzun olur ve kırılabilir, 45 dereceden fazla olursa, kalem ile çalışılması zorlaşır ve metale batar. Kullanıcının isteğine bağlı olarak metalde pürüz oluşturmaması için, kalemin arkası 7 derecelik açıyla açılabilir. Kalemler Arkansas taşı ile bilenip keskinleştirilir.

Çelik kalemler farklı işlevler için farklı şekillerde bulunurlar. 

 

Resim:36  Sap Çeşitleri

    

     

Resim:37   Çelik kalem Çeşitleri

 

Resim:38   Arkansas Taşı

2.1.19 Freze ve Freze Uçları

Ferze düşük güçlü elektrik motoru bulunduran ve uzun, esnek bir mili döndüren alettir. Motor hızı sabit olabileceği gibi, bazı modellerinde bu hız pedal ile kontrol edilebilmektedir. Frezeye bağlı olan uzun esnek milin ucuna, motor hızını freze uçlarına aktarabilen ve freze uçlarının tutturulmasına yarayan aletler takılır. Bu alet kuyumculukta piyasemen olarak adlandırılır. Piyasemenlerin ucunda freze uçlarının sap kalınlığına göre değiştirilebilen aparatlar bulunmaktadır.

 

                                                      

Resim:39  Freze Spiral Motoru                          Resim:40   Motor Askısı

     

    

Resim:41   Piyasemen Çeşitleri

Freze Uçları; Bir deliğin delinmesi, yuvarlatılması, kakmanın etrafının düzeltilmesi, yüzey şekillendirme, mıhlama, tesviye gibi işlemlerde kullanılırlar. Farklı işlerde kullanım olanağı sağlamak için birçok çeşidi mevcuttur. 

Matkap uçları ve fisürler yüksek sertlikteki çelikten imal edilirler. Aletlerin dişleri orta ayarda olmalıdır. Çok ince ayarlı dişler metale az etki yapar ve çeliğin aşırı ısınmasına yol açar, kaba dişler ise frezeleme aletinin vurmasına yol açar ve geriye çıkıntılar bırakır.

Tesviye için kullanılan freze uçları taş, silikon, plastik vb malzemelerden imal edilirler. Bazıları tesviyenin yanı sıra parlatma işlemi de yaparlar. Polisajı cila motorunda yapılamayan bazı parçalar için de freze uçları mevcuttur. 

 

               

Resim:42   Sapı Kendi Kalınlığında Olan ve Sapı  2.35 mm Sabit Matkap Uçları 

              

                                 

Resim:43   Çeşitli İşler İçin Farklı Şekillerdeki Fisür ve Topbaşlar

Resim:44   Her Yerde Kullanılabilen Silikon Aşındırıcılar

Resim:45   Silikon Mat Aşındırıcılar

Resim:46  Silikon Parlatma Aşındırıcıları

 

 

Resim:47   Mandreller

                    

                        

Resim:48   Keçeler, Ponpon, Bez Fırça ve Güderi Bez

                     

Resim:49   Tel Fırçalar

                               

Resim:50   Kıl Fırçalar                                                                           Resim:51  Brose

2.1.20 Taş Tutacağı

Şırınga görünümünde olup, ana gövde, arka tarafında itecek ve uç kısmında iteceğe bağlı üç tel bulunan bir alettir. Arkasındaki itecek itildiğinde uç kısımdaki üç tel dışa doğru açılır. İtecek çekildiğinde teller kapanarak taşı muntazam olarak tutmayı sağlar.

 

Resim:52   Taş Tutacağı

2.1.21 Brose Kalemi

İçinde bulunan çok ince cam çubuklar sayesinde dar yüzeylere brose atmaya yarayan kalem şeklinde bir alettir. Arkası döndürülerek cam çubuklar ileri doğru itilir.

 

Resim:53   Brose Kalemi

2.1.22 Güverse Basacağı

Çelikten yapılmış, uç tarafı içe doğru yarım yuvarlak şekilde oyulmuş bir alettir. Taşı tutan tırnakların üzerinin yuvarlatılması için kullanılır. Farklı boylara sahiptir.

 

Resim:54   Güverse Basacağı

2.1.23 Mazkala

Çelikten yapılmış ahşap saplı bir alettir. Metali parlatmak ve metal yüzeyinde bulunan çiziklerin kapatılması için kullanılır. 

 

Resim:55   Mazkala

2.2 TEZGÂHTA KULLANILAN ÖLÇÜM ALETLERİ

2.2.1 Çelik Cetvel

Cetvel, eğilebilmekte olan yay çeliğinden yapılmıştır ve milimetrik ölçüm dağılımına sahiptir. İşlenecek parçaların ölçülmesinde kullanılmaktadır.

 

Resim:56   Çelik Cetvel

2.2.2 Kumpas

Kumpas üniversal bir çalışma aletidir. Uzunlukların ölçülmesi için gerekli olan milimetrik birimlere sahip küçük basit bir sürme lehredir. Dış, iç ve derinliklerin ölçülmesinde kullanılmaktadır. Buna ek olarak bu alet ile açıların doğruluğu ve paralellikler kontrol edilebilmektedir. 1/10 mm uzunluğundaki ölçümler sürme kolu üzerindeki ‘nonyus’ üzerinden okunabilmektedir.

     

 

Resim:57  Sürgülü Kumpas

2.2.3 Yaylı Kumpas ( Ay Kumpas )

Bu kumpas levhalar veya lamalar gibi paralel düzlemler ile sınırlandırılmış malzemelerin kalınlığını kolay ve hızlı şekilde ölçmeye yarar. Durma ve ölçme noktasına gelindiğinde yay nedeni ile kendiliğinden kilitlenmesi bu kumpas türünü kullanışlı yapar.

 

Resim:58   Yaylı Kumpas

2.2.4 Mikrometre

Metal ve tel kalınlıklarını bir milimetrenin % 1’i oranında ölçebilen bir diğer ölçüm aracıdır. İki kısımdan oluşan aletin bir ucu sabit olup U şeklindedir. Diğer uç ise mikro metrik bir vidanın hareket ettirdiği bir çubuktur. U şeklindeki bölümün hareket eden çubuk ile birbirlerine temas eden uçları düz ve birbirine paraleldir. Uçlar temas halindeyken gösterge sıfırdadır. 

                       

Resim:59   Mikrometreler

2.2.5 Pergel

Nesneler arası uzaklıkları ölçerken yada tasarlanan takı ölçülerini metale aktarırken kullanılır. Sivri uçları sayesinde metal üzerine paralel çizgiler ya da daireler çizilebilmektedir. Paralel çizgilerin iç ve dış uzunluklarının ölçülmesinde yardımcı araç olarak kullanılır. Uzun, kısa ve çivili pergel çeşitleri mevcuttur.

 

Resim:60   Pergel 

2.2.6 Yüzük Ölçü Malafı

Demir ya da bakır alaşımından imal edilmiş, üzeri dereceli, konik bir çubuktur. Her derece bir yüzük boyunu gösterir. Bu derecelendirme normalde yüzüğün çevresi baz alınarak yapılır. Nadiren yüzüğün çapı da baz alınabilir. Ölçüm alanı genelde 41 mm’den başlayarak 76 mm’de sona erer. Aynı ölçüm 1 mm’den başlayıp 36 mm’de bitebilir.

 

 

Resim:61   Yüzük Ölçü Malafı

2.2.7 Yüzük Ölçüm Halkası

Bu araç büyük bir çembere geçirilmiş, küçükten büyüğe sıralanmış halkalardan oluşur. Halkalar 1’den 36’ya kadar sırasıyla numaralandırılmıştır. Çevre uzunluğu mm cinsinden verilmiştir. En küçük halkanın çevresi 41 mm, en büyüğünki ise 76 mm’dir. Yüzük ölçüm halkası parmak büyüklüklerinin ölçülmesinde kullanılır.

                                                       

Resim:62  Yüzük Ölçüm Halkası

2.2.8 Gönye

Gönye doksan derecelik açıların ölçülmesi ve çizilmesi sırasında kullanılır.

 

Resim:63  Gönye

2.2.9 Taş Eleği ve Ölçeği

Taş eleği taşları boyutlarına göre ayırmakta kullanılır. Üzerinde delikler bulunan diskler halindedir. Deliklerin boyutları her bir diskte milimetrik olarak değişmektedir.

Taş ölçeği ise taş büyüklüklerini ölçmede kullanılır.

 

Resim:64   Taş Eleği

 

Resim:65   Taş Ölçeği

 

 

 

III. BÖLÜM

ATÖLYE ORTAMINDA KULLANILAN YARDIMCI EL ALETLERİ

3.1 ÇELİK MALAFA

Yüzük ve bilezik şekillendirmede ve büyütmede, örs vazifesi gören, demirden üretilmiş konik şeklinde bir çubuktur. Ayrıca bilezik için daha kalın olanı vardır. Çekiçle vurulan darbelerin etkiliğini artırmaktadır. 

 

Resim:66   Çelik Malafalar

3.2 ÖRS

Örs döküm demir veya çelikten imal edilen, dövülecek metale dayanak vazifesi gören ve darbelerin etkinlik kazanmasını sağlayan bir alettir. Çeşitli büyüklüklerde örsler mevcuttur.

   

Resim:67  Örsler

3.3 MENGENE

Döküm çelik ya da demirden imal edilen, karşılıklı iki yanağa sahip döner yivli çivi biçiminde bir kolla çalışan bir alettir. Kesme, delme, bükme gibi işlemler sırasında parçayı sabit bir şekilde tutmaya yarar.

 

Resim:68   Mengene

3.4 HEŞTEK TAKIMI

Heştek takımı üç ayrı parçadan oluşmaktadır. Bunlar heştek, yuvarlak top zımba ve yuvarlak keski zımba olup, yarım yuvarlak veya top yapımında kullanılır. Çelik alaşımından üretilmiştir. Yuvarlak, oval, konik gibi farklı şekil oyukluklarına sahip heştekler üretilmektedir.

                   

                                     

Resim: 69  Heştekler ve Yuvarlak Top Zımba Seti

3.5 OLUKLU DEMİR

Şarnel yapımında plakanın ilk eğimini vermeye ve metal şekillendirmeye yarayan, dökme çelikten imal edilmiş araçlardır. Oluklu demirde çekiç ve oluklara uygun çelik çubuklar ile çalışılır.

       

Resim:70 Oluklu Demirler 

3.6 HADDELER

Tel çekme işlemi için kullanılan, kademeli delik boylarına sahip demir bir alettir. Delikler konik şekilde olup dar olan kısım elmastır. Delik boyları 1/10 mm ile kademelendirilmiştir. Hadde delikleri resim 71’de görüleceği üzere farklı şekil ve desenler için çeşitlendirilmiştir.

 

                 

Resim:71   Hadde Delik Şekilleri ve Hadde Çeşitleri

3.7 DERECELER

Eriyik haldeki metalin içine döküldüğü çelik ya da pik kalıplardır. Plaka için geniş dikdörtgen, tel için ince uzun kanal şeklindedir. Metal dökülmeden önce, metali dökeceğimiz derece ısıtılmalıdır. Ayarlı olan dereceye şide adı verilir. Kalınlığı sabittir ve üç parçadan oluşur. İki parçası dik olup üçüncüsü seçilen boyutları sabitleştirmekte kullanılır.

                              

Resim:72 Ayarlı Derece (Şide)                                 Resim:73   Derece Çeşitleri

3.8 ERİTME POTALARI

Grafit ya da topraktan yapılan, ısıya dayanıklı metal eritme kaplarıdır. Potalar bardak ya da çanak şeklinde olabilirler. Pota içerisinde eriyen metalin rahat dökülebilmesi için ağız kısmında sürahi ucuna benzer bir eğim vardır.

                                            

Resim:74 Grafit Bardak Potalar

                                         

Resim:75   Seramik Çanak Potalar

3.9 MAŞA

İçerisinde erimiş metal bulunan potayı tutmak ve potadaki metali dereceye dökmek için kullanılır.

  

Resim:76   Pota Maşaları

3.10 GRAFİT KARIŞTIRMA ÇUBUĞU

Ergimiş metalin homojen bir şekilde karıştırılması için kullanılır. Metalin çubuğa yapışmaması için karıştırma çubukları grafitten üretilirler.

                              

Resim:77   Grafit Karıştırma Çubuğu

3.11 CİLA MOTORUNA TAKILAN KEÇE VE ZIMPARALAR

Bitmiş ürünlerin göz kamaştırıcı olmalarını sağlayan cilalama işleminde çeşitli keçe ve zımparalar kullanılmaktadır. Bu aletlerin motor miline geçmeleri için merkezinde delikleri vardır. Zımparalar el tesviyesi bitirilmiş ürünlerin üzerindeki küçük pürüzlerin yok edilmesi için kullanılan daire şeklinde oluşturulmuş zımpara dizilimleridir. 

Keçeler ve bezler dairesel formda olup, polisaj yapımında kullanılırlar. Üzerine sürülen cila pastaları farklı aşındırma ve parlatma özelliğine sahiptir. Keçe ve bezler üzerine sürülen pastalar sayesinde temas ettikleri metal yüzeyini parlatırlar. Yüzük ve bilezik içleri için içi boş, huni şeklinde keçeler mevcuttur. 

        

Resim:78   Zımpara, Broseli Zımpara ve Brose

    

Resim:79   Tel Brose ve Kıl Fırça

    

Resim:80   Bezler

                       

Resim:81   Keçeler

       

Resim:82   Yüzük İçi İçin Keçe ve Kıl Fırça

 

Resim:83   Ponponlar

   

Resim:84   Cila Pastaları

3.12 DAMGA

Yapılan ürüne çekiç ile ayar numarası yazmaya yarayan çelik çubuktur. 

 

Resim:85   Damga

3.13 YÜZÜK VE BİLEZİK BÜYÜTME MALAFALARI

Metalin esneme özelliğinden yararlanarak yüzük ve bilezikleri düzeltmede ve büyütmede kullanılır. Kademeli ve konik şekildedir. Düzeneğe yerleştirilmiş parçalı olan malafa, düzenekteki kol indirildiğinde dışa doğru açılır.

                                  

Resim:86   Yüzük ve Bilezik Büyütme Malafaları